CỦ SÚNG
Radix Nymphaeae stellatae
Khiếm thực nam
Rễ phụ phát triển thành củ xung quanh rễ cái, đã được phơi hay sấy khô của cây Súng (Nymphaea stellata Willd.),họ Súng (Nymphaeaceae)
Mô tả củ súng
Củ hình trứng, dài 0,7 – 1 cm, đường kính 0,6 – 0,9 cm. Một đầu lõm sâu, đầu kia có 3 vết lõm nhỏ, hẹp và nông. Mặt ngoài màu vàng ngà, trong trắng ngà hoặc trắng xám, chất cứng giòn, củ nhiều chất bột, vị hơi ngọt.
Soi bột
Màu trắng hơi xám. Soi kính hiển vi thấy: nhiều hạt tinh bột hình tròn, hình trứng hoặc hình chuông, dài 4 – 32 mm, rộng 4 – 30 mm . Hạt tinh bột đơn hoặc kép đôi, kép ba, có khi thấy rốn hình vạch hơi cong hoặc phân nhánh. Mảnh mô mềm có tế bào chứa nhiều hạt tinh bột. Mảnh mạch vạch ít gặp.
Định tính củ súng
Phương pháp sắc ký lớp mỏng (Phụ lục 5.4)
Bản mỏng: Silica gel G
Dung môi khai triển: Cloroform – methanol – toluen (90 : 10 : 1).
Dung dịch thử: Lấy 1 g bột dược liệu cho vào bình nón 50 ml, thêm 5 ml ethanol (TT), ngâm trong 30 phút, thỉnh thoảng lắc, lọc lấy dịch lọc. Dịch lọc đem bốc hơi còn khoảng 1 ml, được dung dịch thử.
Dung dịch đối chiếu: Lấy khoảng 1 g bột Củ súng (mẫu chuẩn), chiết như mẫu thử.
Cách tiến hành: Chấm riêng biệt lên bản mỏng 15 μl mỗi dung dịch thử và dung dịch đối chiếu. Sau khi triển khai sắc ký đến khi dung môi đi được 15 cm, lấy bản mỏng ra để khô ở nhiệt độ phòng, phun dung dịch acid sulfuric 20% (TT). Sấy bản mỏng ở 105 oC đếnkhi hiểnõ vết. Trên sắc ký đồ của dung dịch thử phải có các vết có cùng màu sắc và giá trị Rf với các vết trên sắc ký đồ của dung dịch đối chiếu.
Độ ẩm củ súng
Không quá 13% ( Phụ lục 9.6, 1 g, 105 oC, 4 giờ.)
Tỷ lệ vụn nát (Phụ lục 12.12)
Qua rây có kích thước mắt rây 4 mm: Không quá 30%
Tạp chất ( Phụ lục 12.11)
Tỷ lệ củ biến màu: Không quá 1%.
Tạp chất khác: Không quá 0,5%
Chế biến
Thu hái quanh năm. Nhổ lấy rễ củ con, rửa sạch vỏ ngoài, phơi hoặc sấy khô, loại có thịt trắng ngà là tốt.
Bào chế củ súng
Loại bỏ tạp chất, sao vàng, tán nhỏ.
Bảo quản củ súng
Để nơi khô, trong bao bì kín, tránh mọt. Thường xuyên phơi sấy lại.
Tính vị, quy kinh
Vi cam, sáp, bình. Vào các kinh tỳ, thận.
Công năng, chủ trị củ súng
Kiện tỳ, trừ thấp, bổ thận, bổ dưỡng, cố sáp. Chủ trị: Thận hư gây di tinh, mộng tinh, hoạt tinh, bạch đới, bạch trọc, đái són, viêm thận, bàng quang, đau lưng mỏi gối, tỳ hư gây tiết tả.
Cách dùng liều lượng củ súng
Ngày dùng 10 – 30 g, dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán.
Thường phối hợp với các loại thuốc khác.
Kiêng kỵ củ súng
Đại tiện táo bón, tiểu tiện bí không nên dùng.
