Chứng đại tràng hư hàn là chỉ dương khí suy nhược, hàn trọc tụ lại ở đại tràng dẫn đến đại tràng mất chức năng truyền đạo mà gây ra nhiều chứng bệnh, ta thường gọi là đại tràng hư lạnh, chứng này thường do phú bẩm dương hư, hoặc ăn nhiều thức ăn sống lạnh, hoặc do ốm lâu ngày tổn thương dương khí, khiến cho đại tràng khí hư hàn tà lưu lại ở trong mà gây ra bệnh.
Chứng đại tràng hư hàn thường gặp trong các bệnh như: tiết tả, cửu lỵ, phúc thống, tiện bí…
– Triệu chứng: đau bụng âm ỉ, thích ấm, ưa xoa bóp, chân tay lạnh, sôi bụng, đại tiện lỏng, phân loãng nhạt, hoặc ngược lại: táo bón, đại tiện không ra, chất lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng trơn, mạch trầm trì.
Đại tràng hư hàn phần nhiều đại tiện lỏng, thường đi như phân vịt, có mùi tanh, có khi lẫn cả nước, có khi đi sền sệt, ngày đi 2-3 lần là do trung khí hạ hãm, chứng đại tràng hư hàn thường xuất hiện chứng đoản hơi thường không đủ hơi để thở, cũng có lúc mệt mỏi trong người khó chịu và thường tiết tả liên tục, có trường hợp thoát giang không co lên được.
Can khương
Chứng thận hỏa dương hư cũng thấy kiêm cả chứng đại tràng hư hàn, do mệnh môn hỏa hư suy không sưởi ấm được đại tràng xuất hiện chứng ngũ canh tả. Tùy biểu hiện của bệnh mà dùng bài thuốc thích hợp.
Nếu do đại tràng hư hàn mà sinh ra chứng tiết tả
– Triệu chứng: sau khi ăn muốn đi đại tiện ngay, phân lỏng, lượng ít, có khi đi xong lại mót đi lần nữa, có khi ra nguyên cả thức ăn chưa tiêu hoá, chân tay lạnh.
– Phương pháp điều trị: tán hàn, chỉ tả.
-Bài thuốc: Phụ tử lý trung hoàn gia giảm: nhân sâm 8g, bạch truật 12g, can khương 8g, phụ tử 6g, cam thảo 4g.
Tùy chứng và sức khỏe của bệnh nhân mà dùng liều lượng và gia giảm cho phù hợp. Ngày uống 1 thang, sắc 3 lần uống 3 lần trước khi ăn.
Ô dược
Nếu đại tràng hư hàn sinh ra đau bụng âm ỉ
– Triệu chứng: đau bụng âm ỉ, thích ấm, thích xoa bóp, tay chân lạnh, sợ lạnh, bụng sôi, đại tiện phân lỏng.
– Phương pháp điều trị: ôn trung, khu hàn, giảm đau.
– Bài thuốc: Hoàng kỳ kiến trung thang: hoàng kỳ 12g, đại táo 3 quả, quế chi 8g, sinh khương 3 lát, cam thảo 4g, di đường 20g, bạch thược 8g.
Có thể gia: bạch truật 12g, bạch linh 12g, bào khương 6g. Ngày 1 thang, sắc uống 3 lần trước khi ăn, uống khi thuốc còn ấm.
Nếu do đại tràng hư hàn sinh đại tiện bí kết
Thường gặp ở người cao tuổi do già yếu dương khí hư tổn tại trung và hạ tiêu, không đủ khả năng sưởi ấm làm cho hàn tà ngưng đọng, trọc âm tụ lại bên trong lấn át khí cơ, làm cho sự truyền đạo của đại tràng khó khăn, đại tiện sáp trệ khó bài tiết mà sinh ra bệnh.
– Triệu chứng: bệnh nhân đau bụng liên miên có khi đau dữ dội, thích nóng và chườm ấm, bệnh thường gặp ở người lớn tuổi.
– Phương pháp điều trị: ôn dương, trợ khí, tán hàn.
– Bài thuốc: Thiên thai ô dược tán: ô dược 12g, lương khương 8g, mộc hương 6g, tân lang 6g, tiểu hồi hương 8g, thanh bì 12g, xuyên luyện tử 8g, ba đậu 3 hạt.
Có thể giảm thanh bì, xuyên luyện tử.
Gia: hoả ma nhân 12g, đương quy 12g nhục quế 4g, nhục thung dung 12g.
Ngày 1 thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn, khi thuốc còn ấm.
TTND. BS. Nguyễn Xuân Hướng
