Quả kim anh được lấy từ cây kim anh thuộc họ hoa hồng, có tên khác là thích lê tử, đường quán tử. Cây mọc tự nhiên và là đặc sản của hai tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng. Quả kim anh được thu hái lúc gần chín, quả có màu vàng hơi nâu đỏ, cho vào túi vải xóc mạnh và trà xát sao cho rụng hết gai rồi bổ đôi, nạo sạch hạt và lớp lông tơ màu vàng nhạt bên trong quả, phơi hoặc sấy khô (không được để sót hạt).
Dược liệu kim anh qua chế biến có màu đỏ nâu, bóng như màu cánh gián, mặt ngoài hơi có nếp nhăn dọc và những chấm lồi là vết tích của gai đã rụng, sờ thấy ráp tay, bên trong nhẵn bóng, chất cứng rắn, vị chua chát, hơi ngọt, tính bình.
Quả kim anh
Theo y học cổ truyền, quả kim anh làm thuốc bổ thận, ích tinh, tráng dương, thu liễm, chỉ tả với liều dùng hằng ngày là 6-12g dưới dạng thuốc bột hoặc cao lỏng. Cao kim anh pha mật ong với tỷ lệ 10% cao và 90% mật dùng rất tốt. Dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác trong những trường hợp sau:
Chữa suy nhược thần kinh, di mộng tinh, viêm ruột: kim anh 500g, ba kích 250g, tua sen 50g. Hai vị kim anh và ba kích thái mỏng, sao vàng, tán nhỏ cho vào một túi nhỏ cùng với tua sen rồi nấu với 3 lít nước còn chừng 1 lít, lọc kỹ, để riêng, tiếp tục nấu với 2 lít nước nữa cho đến khi còn 0,5 lít, lọc lấy nước, bỏ bã. Trộn 2 nước lại cho thêm 1.000g đường, khuấy tan, cô đặc còn 1 lít là được. Để nguội, thêm vài giọt tinh dầu cam cho thơm. Mỗi ngày uống 2 thìa canh, chia làm 2 lần.
Hoặc kim anh 100g, khiếm thực 100g, phơi khô, tán nhỏ, rây bột mịn, trộn với mật làm viên bằng hạt ngô. Ngày uống 10 – 20 viên.
Chữa thận hư, liệt dương, di tinh: kim anh 15g, ba kích, thục địa, sơn thù du, mỗi thứ 12g. Tất cả phơi khô, thái nhỏ, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm 2 lần trong ngày.
Chữa di tinh, đái tháo đường: kim anh, thạch hộc, mạch môn, sa sâm, khiếm thực, liên nhục, mỗi thứ 12g, quy bản 8g, sắc uống ngày một thang.
Hoặc kim anh, thạch hộc mỗi thứ 16g, sắc uống với bột hoài sơn, khiếm thực, mỗi thứ 12g, chia làm 3 lần trong ngày.
Chữa tiểu són, tiểu rắt: kim anh 10g, tang phiêu tiêu 10g, tua sen 10g, sơn dược 12g. Sắc uống.
Chữa tỳ hư, tiêu chảy lâu ngày: kim anh 10g, phục linh 10g, đẳng sâm 10g, bạch truật 10g, hạt sen 15g. Sắc uống trong ngày.
Chữa ra mồ hôi trộm, ù tai, chân tay tê mỏi: cao quả kim anh 184g, hoàng bá, khiếm thực, mỗi thứ 180g; sa sâm nam, sơn dược, mỗi thứ 120g; hạt sen, tỏa dương, táo nhân, mạch môn, liên tu, tri mẫu, long cốt, mẫu lệ, mỗi thứ 75g. Tất cả tán bột, rây mịn, trộn đều, làm thành viên 0,1g. Ngày uống 6g.
DS Hữu Bảo
