Hoắc hương còn được gọi quảng hoắc hương, thổ hoắc hương, là thân và lá phơi khô của cây hoắc hương (Pogostemon cablin (Blanco) Benth.), thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae). Một số tỉnh ở nước ta có dùng cây hoắc hương núi (Agastache rugosus (Fisch. et Mey.) O. Ktze, thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae), còn có tên là thổ hoắc hương; được dùng như hoắc hương.
Hoắc hương
Theo Đông y, hoắc hương vị cay, tính hơi ôn. Vào các kinh tỳ, vị, phế. Có tác dụng hóa thấp, giải biểu, tiêu thử, kiện vị, chỉ ẩu, trị tiên (chàm). Chữa các chứng thấp trở trung tiêu, thử thấp, thấp ôn, nôn mửa, chàm lở chân tay. Có thể dùng hằng ngày 6 – 12g (khô) hoặc 12 – 20g (tươi).
Sau đây là một số bài thuốc có sử dụng hoắc hương
1. Hóa thấp, giải biểu
Bài 1: Hoắc hương 12g, bội lan (mần tưới) 12g. Sắc uống. Trị cảm nắng mùa hè, váng đầu, tức ngực, buồn nôn, ăn uống kém.
Bài 2: Hoắc hương 12g, đại phúc bì 12g, phục linh 12g, bán hạ chế (gừng) 12g, đại táo 12g, trần bì 6g, bạch chỉ 8g, tía tô 8g, hậu phác 8g, cát cánh 8g, gừng tươi 8g, cam thảo 4g. Sắc uống. Dùng khi nội thương sinh lạnh, ngoại cảm phong hàn trong những tháng nóng bức, gây ra các chứng nhức đầu, sốt nóng, rét, tức ngực, trướng bụng, ỉa lỏng.
Bài 3: Hoắc hương, hương phụ, trần bì, hạt cau, lá sắn thuyền, hạt vải, lá sung, vỏ chân chim, mộc hương nam, seo gà, vỏ duối, thanh ngâm, liều lượng bằng nhau, sao khô, tán bột làm hoàn, bao ngoài bằng bột chàm. Uống thuốc với nước gừng. Chữa lỵ.
2. Ấm dạ dày, chống nôn mửa
Bài 1: Lá hoắc hương 12g, trần bì 12g, bán hạ chế 12g, đinh hương 2g. Sắc uống. Dùng cho bệnh hàn thấp bị ngăn giữ bên trong, hơi trong dạ dày không thoát xuống được, đầy bụng, biếng ăn, nôn mửa.
Bài 2: Hoắc hương 12g, bán hạ chế 12g, thương truật 8g, trần bì 8g. Sắc uống. Trị viêm dạ dày, viêm ruột cấp tính thuộc chứng hàn thấp.
Bài 3: Lá hoắc hương 12g, đảng sâm 12g, xích phục linh 12g, bán hạ chế 6g, trần bì 6g, thương truật 12g, hậu phác 12g, gừng tươi 3 lát, cam thảo 4g. Sắc uống lúc còn nóng. Trị bụng đầy trướng, nôn mửa, không muốn ăn.
3. Hành khí, giảm đau
Bài 1: Hoắc hương 12g, hậu phác 12g, chỉ thực 12g, thanh mộc hương 12g, sa nhân 6g, trần bì 4g. Sắc uống. Dùng cho các chứng hơi trong dạ dày không thông thoát, bụng trướng, đau tức.
Bài 2: Hoắc hương 250g, nghiền thành bột mịn. Dùng mật heo lượng vừa đủ, chế thành hoàn (hoắc đởm hoàn). Mỗi lần uống 4g, ngày 2 lần, uống với nước ấm. Có thể uống 2 – 4 tuần lễ một đợt. Trị viêm mũi mạn tính, viêm xoang.
Bài 3: Hoắc hương tươi có tác dụng thanh thử mạnh, mùa hè nấu nước uống thay chè chống say nắng. Hoắc hương là thuốc trị nôn có hiệu quả, nhưng tùy chứng bệnh mà gia giảm. Chẳng hạn: thấp nhiệt gia hoàng liên, trúc nhự; tỳ hư gia đảng sâm, cam thảo; nôn do thai nghén gia bán hạ, sa nhân…
Kiêng kỵ: Thuốc này có tính chất khô háo, làm tổn hại phần âm, hao khí, người thể âm hư mà không bị thấp và người yếu dạ sinh nôn không dùng.
TS. Nguyễn Đức Quang
