Bồ công anh còn có tên khác là rau bồ cóc, diếp hoang, diếp dại, mũi mác, diếp trời, rau mũi cây. Tên khoa học: bồ công anh Việt Nam (Lactuca indica L.), bồ công anh Trung Quốc (Taraxacum officinale Wigg.), thuộc họ cúc (Asteraceae). Bồ công anh Trung Quốc còn gọi là hoàng hoa địa đinh. Bộ phận dùng làm thuốc là toàn bộ cây có mang rễ cây. Thành phần hóa học: chứa nhiều khoáng chất: natri, canxi, magiê, kali và sắt. Thân và lá có nhiều vitamin A, B6, B2, C. Trong cây có chất đắng là lactucin, lactucopicrin và taxasterol, germanicol.
Theo Đông y, bồ công anh vị đắng ngọt, tính hàn; vào các kinh can và vị. Có tác dụng thanh nhiệt, giải độc (trị sưng vú rất tốt), lợi thấp thông lâm. Dùng chữa các chứng ung thũng sang dương, nhũ ung, trường ung, hầu tý, thũng thống, thấp nhiệt hoàng đản, nhiệt lâm. Liều dùng khô: 8 -20g. Dùng cây tươi thì từ 60 – 120g.
Bồ công anh được dùng làm thuốc trong các trường hợp: Giải độc, trị nhọt, trị các mụn nhọt độc sưng nóng đỏ đau; chứng sưng vú…
Bồ công anh là vị thuốc thanh nhiệt giải độc trị mụn nhọt, viêm đường tiết niệu.
– Bồ công anh 30g, qua lâu 20g, liên kiều 20g, bạch chỉ 12g. Sắc uống. Dùng lượng bồ công anh tươi vừa đủ, giã nát, rang nóng, đắp vào chỗ đau. Trị viêm tuyến sữa cấp tính.
– Thang bồ công anh: bồ công anh 20 – 63g. Sắc uống. Trị các loại mụn nhọt sương độc cấp tính.
– Bồ công anh 20g, cúc hoa 12g, kim ngân hoa 12g, sinh cam thảo 6g. Sắc uống. Trị mụn nhọt độc do nhiệt, trên da lở loét, mắt đỏ do phong hoả.
Mát gan sáng mắt: Dùng cho chứng viêm do hoả ở gan
– Bồ công anh tươi 125g, chi tử 30g. Sắc uống. Trị viêm màng kết hợp cấp tính, mắt đỏ sưng đau.
Lợi niệu, kiện vị, chữa viêm bàng quang, viêm niệu đạo, tiêu hoá kém, bụng đầy: bồ công anh 63g, quất bì 24g, sa nhân 12g. Nghiền mịn uống mỗi lần 2 – 3g. Trị tiêu hoá kém, bụng đầy trướng, đau.
Trong dân gian dùng nhựa xát lên mụn cóc, ngày 3 – 4 lần, liên tục 5 – 7 ngày.
Một số món ăn – bài thuốc có bồ công anh:
Cháo bồ công anh: gạo tẻ 100g, bồ công anh tươi 100 – 150g, đường vừa đủ ngọt. Bồ công anh rửa sạch, băm nhỏ, cho nấu với nước sạch lấy 1.000ml. Lọc bỏ bã. Cho gạo vào nước sắc bồ công anh, nấu nhừ, cho đường vào ăn. Ngày 2 lần, dùng trong 5 – 7 ngày. Tác dụng thanh nhiệt giải độc, hiệu quả với người mới bị viêm tuyến vú.
Nước bồ công anh: bồ công anh tươi 100 – 150g, đường trắng 40 – 50g. Nấu bồ công anh với nước lấy 1.000ml. Lọc bỏ bã hoặc dùng bã đắp lên chỗ tuyến vú bị viêm. Hòa đường với nước sắc, uống khi nóng. Chữa đau nhức tuyến vú.
Kiêng kỵ: Các ung nhọt thuộc chứng âm, hư hàn thì kiêng dùng.
TS. Nguyễn Đức Quang
